Bir Mücadele Alanı Olarak Kadın Kooperatifleri – I

Kapitalizmin ve patriyarkanın kendilerine biçtiği rolleri kabul etmeyen kadınlar, yaşamlarını koruyacak dayanışma ekonomilerine yöneliyorlar. Kadınlar, bir yandan eril tahakküme karşı çıkarken, diğer yandan kadına yönelik şiddete karşı psikolojik ve hukuksal destek alabilecekleri eğitim kooperatiflerinde güçleniyor, meslek kurslarıyla yeni bir iş edinme ve kendi ekonomisini kurma becerisini geliştiriyorlar. Kooperatifler kadınları ekonomik, sosyal ve kültürel alanda geliştirirken, kolektif üretme ve dayanışma kültürünü de yeniden inşa ediyor.

Dünyanın farklı bölgelerinde bir araya gelen kadınlar, bir mücadele alanı olarak kadın kooperatifi deneyimlerini biriktiriyor, alternatif bir sistemi hayata geçiriyorlar. Bu deneyimlerden bazılarını sizler için derledik…

Filistin: İdna El Sanatları Kooperatifi **https://womeninhebron.com/ /**
Batı Şeria’daki Filistin şehri Hebron’da kadınlar, el emeği ile ürettikleri ürünlerin satışını yaparak kendilerinin ve ailelerinin geçimlerini sağlıyorlar. Semtlerde kurulan pazarlarda kendi üretimleri olan el işi ürünleri satan kadınlar, 2005 yılında İdna El Sanatları Kooperatifini kuruyorlar. Hebron’da küçük bir kooperatif merkezleri var ve burada kadınlar bir yandan üretimlerini gerçekleştirirken aynı zamanda eğitim programlarına katılabiliyorlar ve merkez kadınlar için bir sosyalleşme alanı sağlıyor. Kooperatif üretimini 8 ayrı şehirden gelen toplamda 150 kadın gerçekleştiriyor. İşgal altındaki Filistin topraklarında yaşayan kadınların güçlenmesini ve Filistin el sanatlarının yaşatılmasını esas alan kooperatif işgale karşı direnişe de destek sunuyor.

Nepal ve Hindistan: Mata Küçük Esnaflar Kooperatifi **http://www.matatraders.com/fair-trade-movement/category/womens-cooperative//**
2003 Yılında kurulan kooperatif yoksullukla mücadele etmenin yanısıra bir sosyal hizmet kurumu gibi çalışmakta. Sosyal hizmet uzmanları küçük esnafın ihtiyaçlarını belirliyor, ona bir banka hesabı açıyor, ev içi şiddet ve AIDS gibi bulaşıcı hastalıklarla mücadele konusunda yardım sunuyor. Her bir küçük esnaf sağlık hizmetlerinden faydalanabiliyor, doğum yaptığında ücret alabiliyor, emekli aylığına bağlanabiliyor. Kooperatif, bünyesindeki kadınlara hijyen, beslenme, ebeveynlik konularında destek sunarken okuma-yazma kursları, bilgisayar kursları gibi konularda düzenli eğitim almalarına imkan tanıyor. Kooperatif için üretilen el emeği elbiseler küçük atölyelerde bireysel olarak dikiliyor ve kadınlar el dikişi, makine dikişi gibi tüm süreçlere hakim oluyorlar. Kadınlar isterse yönetim süreçlerine de dahil olup kalite denetimi, dikiş grubu yöneticisi, satın alma gibi pozisyonlara yükselebiliyorlar. Hindistan gibi kast sisteminin yaygın olduğu bir ülkede iş bölümü ve yönetimde eşitlik bu şekilde sağlanabiliyor. Kooperatif kadınların geleneksel rollerinden sıyrılmasında ve kendileri ve yaşadıkları toplumda bir değişiklik yaratmasında rol oynuyor. Kooperatifte adil ticaret uygulaması yer alıyor. Kadınlar asgari ücretin üzerinde kazanıyorlar. Hindistan ve Nepal’de yaygın bir uygulama olan çocuk işçiliğine kooperatifte yer verilmiyor. Kadınların istikrarlı bir gelir sağlaması çocuk işçiliğiyle mücadelede önemli rol oynuyor. Mata ürünleri 50 eyalette ve 12 ülkede satılıyor.

Mısır: Kadın Sığır Yetiştiricileri Kooperatifi **http://www.unwomen.org/en/news/stories/2013/10/women-cooperatives-in-upper-egypt/**

Kahire’nin 300 km uzaklıktaki Al-Tod köyündeki kadınlar, köyde tarımı geliştirmek, sulama kanallarını kontrol etmek ve köylerinin kalkınmasını sağlamak amacıyla Al Tod Köyü Tarım Topluluğunu Geliştirme Çiftçiler Birliği’ne üye olmuşlar. Birliğin topraklarla ilgili kararları erkeklerin vereceği yönünde bildirimlerinin ardından kadınlar söz sahibi olmak için uğraşırlar ancak sancılı geçen yıllardan sonra 26 kadın Birlik’ten ayrılarak, üretimi ve yönetimi ortaklaşa gerçekleştirecekleri sığır yetiştiriciliği kooperatifi kurmuşlar. Kadınlar sığır yetiştiriciliği ile hem ekonomik özgürlüklerini kazanmışlar hem de kooperatife ürün alınmasından ürünlerin satışına dek pek çok konuda söz sahibiler.

Guetemala: Ut’s Bat’z Yerli Kadınlar Kooperatifi **http://www.enmisalsa.com/english/utz_batz.php/**

Uzun bir eğitim ve hazırlık sürecinden sonra Guetemala’daki Maya Yerlisi 22 kadın 2008 yılında Ut’z Bat’z Kadın Kooperatifini kurmuşlar. “Ut’z Bat’z” Maya dilinde “iyi iplik” anlamına geliyor. Bat’z, simgesel olarak hayatını kendi eline almak anlamına geliyor ve aynı zamanda Maya takviminde bir gün. Kadınlar bu günde kendi diktikleri geleneksel kıyafetlerini giyiyorlar ve Maya kimliğini onurlandırıyorlar. Kooperatifteki kadınlar diktikleri yerel kıyafetlerde en iyi ipliği kullandıklarını, el dokuma kumaşlarda kök boyası kullandıklarını ve kesinlikle zehirli kimyasallar içermediğini belirtiyorlar. Ürettikleri ürünleri yerel pazarlarda satan kadınlar, aynı zamanda çocuk ve büyük eğitim programları düzenleyerek kadınların ekonomik ve sosyal açıdan güçlendirilmesini hedefliyor.

Peru: Ccaccaccollo Kadın Kooperatifi **https://planeterra.org/what-we-do/our-projects/womens-weaving-workshop//**

Peru’nun belki de en renkli kasabası Ccaccaccollo’da kadınlar fon alarak yerel giysilerin yapıldığı dokuma kooperatifi kuruyorlar. 2005 yılında kurulan kooperatifin 55 kadın ortağı var. Kadınlar aynı zamanda gelen turistlere yünün eğrilmesinden, ipin kök boyalarla boyanması ve tezgahta kumaşın dokunmasına kadar kumaşın hikayesini öğrenebilecekleri turlar düzenliyorlar. Kooperatif olarak Lama ve Alpak yünlerinden ürettikleri kaliteli tekstil ürünlerini kasabadaki dükkanlarında turistlere satıyorlar. Kasabada unutulmaya yüz tutan geleneksel dokuma sanayi yeniden canlanırken, kadınlar arasında okur yazarlık artmış ve kadınlar elde ettikleri gelirlerle çocuklarının üniversiteye gitmesini sağlamışlar.

Etiyopya: Molta Kadın Kooperatifi **http://www.barefootinitiative.org/womens-cooperative/
http://www.wecandoit.coop//**

2010 Yılında Çıplak Ayaklar İnisiyatifi’nin yerelde yaptığı bir toplantıda Yooren kadınları bir fırın açarak ekmek yapmak istediklerini belirtmişler. İnisiyatif, kadınlardan gelen bu talebi değerlendirerek mali olarak ve gönüllü emek vererek desteklemeye karar vermiş. Ardından bir fırın dükkanı açılmış, kadınlar ekmek yaparak satmaya başlamışlar. Açılan dükkanın ismini dişi aslanlar anlamına gelen Molta olarak belirlemişler. Ayrıca Yooren kadınlarına bir de dikiş makinası alınmış, kadınların meslek edinmeleri ve burada ürettikleri ürünleri satarak aile gelirine destek olmaları sağlanmış. Çıplak Ayaklar İnisiyatifi kadınlara dikiş ve ekmek yapım konusunda eğitim desteği sağlamış. Kasabada üretilen ürünlere, satış kanalı bulunmasını sağlamış ve kadınların resmi bir kooperatif çatısı altında çalışmasına olanak sağlamış. İnisiyatif 5 yıl gibi bir süre bu çalışmalara destek verdikten sonra sorumluluğu 9 kadına bırakarak kendini geri çekmiş. Kadınlar kooperatifte 2 aylık rotasyonlarla çalışıyor ve ailelerini geçindirecek iyi bir ücret alıyorlar.

Yunanistan: Petra Kadın Kooperatifi **http://www.lesvos-travel.com/womens-cooperative//**

Petra Kadın Kooperatifi, Cinsiyet Eşitliği Bakanlığı desteğiyle 1983 yılında 24 kadın ortakla kurulmuş. Şimdilerde toplam 36 ortağı olan kooperatifte kadınlar konaklama hizmeti veriyorlar. Köyün farklı noktalarına dağılan tesisler her türden konaklama ihtiyacına cevap verecek nitelikte. Kadınlar ayrıca kendi pişirdikleri yemekleri satışa sundukları bir lokantayı da işletiyorlar. Kooperatif kadın istihdamını artırmak, kadınları ekonomik yönden güçlendirmek ve bölgeye gelen turistlerin ihtiyaçlarına cevap vermek amacıyla kurulmuş.

Hindistan: Mahasakthi Federasyonu **http://www.timbaktu.org/our-programmes/swasakthi/womens-cooperatives//**

Timbaktu Kollektifi kırsal kesimdeki kadınlar için sürdürülebilir alternatif ekonomiler kurmanın, kadınları güçlendirmenin bir yolu olduğunu düşünerek 1992 yılında bir çalışma başlattı. Chennekothapalli çevresindeki 10 köyde topluluk destekli tasarruf programı ile sadece kadınların kullanımına açık bir fon yaratmayı hedefledi. Başlangıçta 30 kadının düzenli para yatırmasıyla kurulan fon, kadınlar tarafından yönetiliyor ve sadece kadınlara düşük faizli ihtiyaç kredisi sunuyor. Yıllar içinde büyüyen çalışma 4 ayrı kooperatifin üst birlik oluşturmasıyla kadınlar tarafından idare edilen Mahasakthi Federasyonu’na (MATCS) evrildi. 2008 Yılında kurulan üst birlik kadınların ekonomik olarak güçlenmesini ve kendi hayatları üzerinde söz sahibi olmasına yardım ediyor. Yaklaşık 17.000 üyesi olan federasyon 168 köyde kadınlara destek sunuyor.

Namibya: Eudafano Kadın Kooperatifi **http://trickleout.net/index.php/directory-pilot/namibia/eudafano-womens-co-operative/**

Namibya’nın kuzeyindeki köylerde bulunan kadınların kurduğu Eudafano Kadın Kooperatifi, kozmetik olarak kullanılan marula yağı üretiyorlar. Marula bir ağaç ve bölge halkının kuraklıkta hayatta kalmasına destek sunuyor. Afrika’nın en kurak mevsiminde meyve veren bu ağacın meyvelerinden elde edilen marula yağı, vücut yağlarından, ruja pek çok kozmetik üründe kullanılıyor. Bölge kadınlarının en büyük güzellik sırlarından biri olan marula yağı geleneksel yöntemlerle üretiliyor. Kadınların yönetimindeki kooperatifte kadınlar bir yandan ürünlerinin satışını yaparken diğer yandan aile ekonomilerine de katkı sağlıyorlar.

Kenya: Merrueshi Kadın Kooperatifi **http://www.maasai-association.org/mcc/women.group.html
http://www.jitpurcooperative.org//**

Masai kadınları kurdukları kooperatifle geleneksel boncuk takı, folklorik kıyafetler ve küçük hayvancılık yapmak için birbirlerine destek oluyorlar. Kooperatifte elde edilen gelirlerin % 70’i kadınlara ödenirken, % 30’u kooperatif çalışmalarına ayrılıyor. Kooperatifle birlikte kadınlar bir yandan ekonomik gelir elde ederken diğer yandan genç kadınların eğitim almasını, hayatlarıyla ilgili konularda kendi kararlarını vermeyi, kadın sağlığı konusunda bilinçlenmeyi de öğreniyorlar. Kooperatifin eşitlikçi bir yapı olduğunu düşünen kadınlar sosyal ve kültürel yönden de güçleniyorlar.

Fas: Khenifra Kadın Kooperatifi **https://helloanou.wordpress.com/tag/womens-cooperative-of-khenifra//**

Khenifra Kadın Kooperatifi, Faslı kadınların geleneksel djellaba üretimi için 2007 yılında kurulmuş bir kooperatif. İpliklerden el işçiliğiyle üretilen boncuklara djellaba deniliyor. Eskiden daha çok düğme olarak kullanılırken, bugün giysi süslemesinde ve takı yapımında kullanılıyorlar. İpliklere ise yerel dilde sabra deniliyor ve bunlar Fez’de yetişen bir ağaçtan elde edilen bitki liflerinin kurutulup, doğal yöntemlerle boyanması ile elde ediliyorlar. Kadınlar, 1 adet djellabayı 10 dakikada üretiyorlar. Kooperatiften önce kadınlar ürettikleri djellaba için çok düşük ücretler alırken, kooperatifle birlikte daha az üretim yapmalarına karşın ücretlerinde ciddi bir artış meydana gelmiş. Djellaba üretimi eskiden fakirliğin sembolüymüş, şimdilerde ise kadınların güçlenmesinin sembolü olmuş.

Haber: isyandan.org