22.09.2015

Angélica Rico: Meksika Otonom Zapatista Okulları’nda Direniş Eğitimi

Zapatista resmi eğitim sistemine karşı kolektif bilgi birikimi ile sosyal dönüşümü hedefleyerek alternatif bilgi üretimleri ve alan önerilerinin bir arada olduğu geniş bir zemin sunuyor.

Cintalapa’daki Zapatista topluluğuna gittiğinizde ilk sürprizle karşılaşıyorsunuz Ejido dışına kurulan alanda Meksika federal ordusu kontrol noktası ile Lacandon Ormanı’nın güzelliği birbirine tezat oluşturuyor.

Zapatistalı çocuklar ebeveynleriyle tarlaya giderken sorular sorulmasını ve ya kontrol noktasından geçerken kendi küçük çantalarının aranmasını normal olarak görüyorlar. Onlar tüm hayatları boyunca böyle yaşamışlar. Genç kadınlar askerlerin kendilerine bakmasından veya herhangi bir şey için onlara bağırmasından dolayı altüst olmuş görünüyorlar. Yani Zapatista topraklarında yaşayan Tzeltales (ÇN: Meksika’da yaşayan Maya etnik gruplarından biri) çocukların hayatları çelişkilerle dolu.

Direniş ve ölüm arasında yaşayan bu çocuklarla onların ebeveynleri ve kardeşlerinin birlikte katıldığı Zapatista otonom eğitim modelinin kurulması; ihtiyaca göre belirlenen eğitim şekliyle birlikte kolektif çalışma ve halk meclisleri sayesinde topluluk tarafından da destek görmüş.

Zapatista tasarısı yerel belediyecilik ve bölgesel öz-yönetim için siyasi ve ekonomik özerklik talebinin daha da ötesinde. Bu eğitimin temel bir unsuru olan geniş tabanlı sosyal ve kültürel kalkınmanın oluşturulması aynı zamanda.

Pratik edinme ve söylem üretme bakımından bir sosyalleşme alanı olan okul kültürü; sadece eğitim şeklinde değil aynı zamanda topluluğun örgütlenme biçimi ve aile ilişkileri gibi kendi içlerinde ki konularda da değişim ve direniş oluşmasını sağlıyor.

Belediyeler arasında farklılıklar olmasına rağmen, Zapatista otonom eğitim modeli bir hayat üniversitesi olarak tasarlanmış durumda. Onun amaçlarını ve içeriğini kolektif katılım ve bütünsel düşünce ile gelen olası çözümler ve deneyimler ortaya çıkarıyor.

Tüm Bunlar Nasıl Başladı?

2001 yılında, Rebellion Otonom Belediyelerindeki Zapatistalı ailelerden biri Ricardo Flores Magon, kendi kültürlerine ve tarihlerine saygı göstermeyen, çocuklara Yerli halkların haklarını öğretmeyen ve Yerli dilini unutturmak için çocukları İspanyolca konuşmaya zorlayan Meksika’daki devlet okulunda eğitim gören çocuklarını okuldan almaya karar verdi. EZLN ve Zapatista aileleri bazı öğretmenleri yerli köylüler olmalarından dolayı çocukları utandırmaları, ders sırasında çocukları dayakla cezalandırmaları ve sert davranışları nedeniyle açıkça eleştirdiler.

Söylemeye gerek yok, Chopol ajualil (kötü yönetim) nedeniyle artık okula gitmek istemediğini söyleyip ağlayarak eve dönen birçok çocuğun durumunda olduğu gibi her gün yaşanan kültürel ve fiziksel şiddet çocuklara ciddi zararlar verdi. Çocukların bu doğrudan deneyimlerinin sonucu olarak topluluklar Gerçek Eğitim olarak adlandırdıkları kendi otonom eğitim modellerini düzenlemeye karar verdiler ki bu hem öğretmenlere hem de çocuklara saygı duyulan bir okul sistemi oldu.

Belediyelerde bulunan 117 topluluğun her biri çocuklarını devlet okullarından almaya ve kendi mücadelelerine dahil etmeye karar verdi. Aynı zamanda, topluluk demokratik olarak seçilmiş öğretmenler, kendi toplulukları ve deneyimli dış eğitmenler tarafından eğitilmiş Belediye Eğitim Merkezi’ndeki biyologlar, tarihçiler, tarım ekolojistleri, mühendisler ve bazı öğrencilerden oluşan otonom eğitim merkezleri oluşturmaya başladılar.

Konular ve Zorluklar

Otonom eğitim modelinin ana ekseninde her köy tarafından özel olarak belirlenen ihtiyaçların, özgürlük ve sosyal adalet gibi temel Zapatista taleplerinin doğrudan demokratik meclisler aracılığıyla çözülmesi de var.

Resmi okullardaki müfredat Zapatista okulları tarafından tamamen kaldırılmadı ancak, yerel semboller bütünüyle yeniden düzenlendi böylece ulusal ve uluslararası kahramanlar her alanda paylaşıldı, İspanyol sömürgecilerin tarihi ile Tzeltal Yerlileri’nin tarihi yan-yana öğretilir oldu, bireycilik, rekabet, tüketicilik ve özel mülkiyet gibi değerler ciddi biçimde sorgulanarak topluluk ve dayanışma gibi değerler ile yerleri değiştirildi.

Çocukların ekim ve hasat mevsimleri, geleneksel festivaller ve sözlü gelenekleri öğrenmesi, okulların birleştirilmesi ve yerlilerin iyi eğitim görmesi amacıyla otonom eğitim sınıflarının açılması ve Tzeltal eğitim sisteminin resmi eğitim sistemine dahil edilmesi topluluğu dönüştürmeye teşvik etmektedir. Gerçek Eğitim Girişimcileri sadece çocuklara okuma yazma öğretmek için eğitilmedi aynı zamanda çocukların siyasi-pedagojik araçlara sahip olmasına yardımcı olacak kritik bilinç aşılaması yapmaları içinde eğitildiler:

“Bizim eğitim sistemimiz vicdan ve onurlu bir mücadeleyle ilgili ve bu yüzden ikisi bir arada aynı yönde yürüyor. Bizler eğitimin sadece okuma yazma ve aritmetik öğrenme olmadığına inanıyoruz, eğitimimiz aynı zamanda tarihimize ve mücadelemize nasıl devam edeceğimiz, kendimizi nasıl savunacağımız ve halklarımız arasındaki sorunları nasıl çözeceğimiz hakkında.”

– Hortencia, Tzeltal Gerçek Eğitim destekleyicisi

Bu okullarda ki öğretme ve öğrenme yöntemleri çocukların kendi gerçekliklerini görmelerini ve kendilerini farklı bir şekilde geliştirmelerine yardımcı oluyor. Diğerlerinin – Resmi olanlar – aksine yerli okullarında çocuklara doğal olarak siyasi düşünme eğitimi veriliyor; Çocuklara yerli kültürünü ve toprağını gururla nasıl savunacakları ve verdikleri mücadele konusunda çevrenin dikkatini nasıl çekecekleri öğretiliyor.

“Otonom Okul’da, bizler Tzeltal dilinde konuşuyoruz ve herhangi bir ceza olmadan aklımıza gelen her şeyi söylüyoruz.” (Gloria – 11 yaşında)

“Otonom Okulu seviyorum çünkü onlar benim kelimelerime saygı gösteriyor ve öğretmenler çirkin şeyler söylemiyor.” (Julia – 9 yaşında)

“Biz oynuyoruz ve haklarımız hakkında bilgi ediniyoruz ve bizler devletin bizim topluluklarımıza karşı neler yaptığını biliyoruz.” (Manuel – 12 yaşında)

Otonomi ve Toplumsal Cinsiyet

Zapatista eğitimi otonomi projesi ile çocukların kendilerini tanımlamasını kabul eder. Zapatista topraklarındaki sosyal ve siyasal faaliyetlerle takviye edilen ve kazanılan okullarda hareketin değerlerinin korunmasıyla gerçekte var olan sosyal ve siyasi fikirler bastırılmış olur. Otonom okul kendi özerk kimliğini inşa eden çocukların hissettiklerini ve ne düşündüklerini rahatça söylediği düşünme yeridir.

Otonom okuldaki öğrencilerin yaklaşık yarısı şaşırtıcı bir şekilde evde kardeşlerinin bakımına yardım eden ve dağdan yiyecek toplamak zorunda olan yerli topluluğunun meraklı kadın öğrencilerinden oluşur. Bunun nedenlerinden biri öğretmenlerin derse katılım ve dakiklik konusunda esnek olmaları ve böylece kadın öğrencilerin sınıfa kendi kardeşlerini rahatça getirebilmeleri olabilir.

On iki yaşından itibaren genç erkekler aktif olarak belediyenin spor ve özerk etkinliklerinde, toplumun kamusal ve siyasal yaşamında yer alabilirler. Ancak genç kadınlar için bu tür etkinliklere katılmak neredeyse imkansız – Sadece anne veya babası siyasi bir konuma sahip olanların istisnai bir şekilde bu ilişkileri başka türlü kurmaya izinleri vardır.

“Annem ablam Margarita 14 yaşındayken ben ve kardeşlerime bakması için onu okuldan almaya karar verdi. Ablam çok ağladı. Annem ona zaten evleneceği için okumaya ihtiyacı olmadığını söyledi.” (Laura – 10 yaşında)

Otonom eğitim sisteminde kadın ve erkek çocuklar zamanla “devrimci kadın yasaları” ile kendi ailelerini ve toplum yaşamını nasıl dönüştürecekleri konusunda belirli ilke ve değerleri ediniyorlar. Kadın çocuklar Zapatista örgütlenmesiyle aktif olarak ilgilenmeyi, kendi haklarını ve kararların nasıl alındığını öğreniyorlar. Topluluk bağlarından radikal bir kopuşu içermese de kadın çocuklar ondört veya onbeş yaşına geldiğinde evlenmek yerine siyasi komitelerde yer alıyorlar ya da isyanın bir parçası olarak eğitim, sağlık veya insan hakları konularının destekleyicileri haline geliyorlar.

Otonom eğitim kolektif kimlik ve toplumsal cinsiyet ilişkileri ile farklı fikirlerden doğan ve başka türde sosyalleşme alanları yaratan bir fırsattır. Bu nedenle siyasi, sosyal ve kültürel alanlarla sınırlı değildir: mevcut düzene karşı çıkarak alternatif bilgi ve oluşumlara geniş alan açar. Nerede kolektif bilgi ve sosyal dönüşüm hedefleniyorsa orası Zapatista okuludur.

Angélica Rico Xochomilco da bulunan Otonom Metropolitan Üniversitesi’nden mezun olmuş, yüksek lisansını Kırsal Kalkınma üzerine yapmış bir gazetecidir. O (1994-1999) yılları arasında savaş muhabirliği yapmış (1999-2009) yılları içinde de Tzeltal, Tzotzil ve Highlands Ch’ol ve Lacandon Ormanı içinde ki Kültürel AC topluluklarında kültür, eğitim ve verimlilik projelerinde yer almıştır.