17.08.2016

Şili Devrimci Sol Hareketin Tarihi

Devrimci Sol Hareketi [Movimiento de Izquierda Revolucionaria -MIR] elli yıl önce kuruldu. Örgüt Şili ve Latin Amerika solu tarihine damgasını vuran politik bir güç hâline geldi. Franck Gaudichaud bu hikâyeye kısa bir giriş sunuyor ve Santiago Üniversitesi’nde (USACH) tarihçi olan Igor Goicovic Donoso ile bir tartışma içine giriyor. Donos seksenlerde MIR içinde faaliyet yürütmüş eski bir militan ve politik şiddet üzerine çalışmalar yürütmüş bir isim.

Giriş

MIR Genel Sekreteri Miguel Enríquez 5 Ekim 1974’te Santiago şehrindeki Santa Fe caddesinde General Pinochet diktatörlüğüne bağlı gizli servis elemanlarıyla girdiği çatışmada öldürüldü. 2014’te, kırk yıl sınra, Şili’nin başkentinde ve ülkenin diğer kısımlarında farklı politik kolektifler, örgütler ve (iki aylık Punto Final gibi) dergiler anma törenleri, kitap etkinlikleri ve toplantılar tertiplediler. Burada amaç sadece bu politik lideri değil, onun şahsında cuntaya karşı mücadele etmiş ve Şili’yi sosyalist bir ülke kılmak için çalışırken ölmüş tüm direnişçileri anımsamaktı. Bugünse, bu devrimci politik örgütün kuruluşundan elli yıl sonra, Santiago’da özellikle Concepción gibi diğer bir dizi bölgede muhtelif politik faaliyetler düzenleniyor.[2] Elbette bu faaliyetler muhafazakâr medyada ve sağın çeşitli temsilcileri (bilhassa Pinochet diktatörlüğünün eski destekçileri) arasında öfkeli tepkileri tetikliyor. Bu kesim söz konusu faaliyetleri “Şili tarihinde silâhlı, yıkıcı mücadele vermiş bir grubun” müdafaası amacıyla gerçekleştirildiğini düşünüyor. Onlara göre bu örgütle ilgili forumlara, tartışmalara ve seminerlere üstelik başkentin orta yerinde asla izin verilmemeli.[3]

MIR 15 Ağustos 1965’te kuruldu. Örgütün rahmini teşkil eden, eleştirel sola mensup (Troçkist, Guevarist, radikal Hristiyan, eski Sosyalist veya Komünist Parti mensubu) küçük bir dizi akımın kesiştiği kavşak. Bu gruplar o dönemde parlamentarizme ve solun ekseriyetinde (özellikle Şili Komünist Partisi’nde) görülen legalizme karşı. Bunların tek arzusu seçim stratejilerinden ve devletten kopup Marksist bir devrimci örgüt kurmak. Soğuk Savaş, Üçüncü Dünya’daki, bilhassa Latin Amerika’daki anti-emperyalist mücadeleler döneme damgasını vurmuş. Küba Devrimi kıta üzerinde etkili. Kurumsal mücadeleye karşı silâhlı mücadele yürütülmesine dair tartışmalar tüm sıcaklığı ile sürüyor. Kuruluş belgelerinde MIR Şili’deki geleneksel Marksist soldan ayrışıyor. Örgüt ülkenin eşitsiz ve bileşik, bağımlı kapitalist gelişme niteliğine vurgu yapıyor, Komünist Parti’de görülen “milli” burjuvazi ile ittifak kurulması önerisi ile aşamalı devrim dâhilinde barışçıl, legalist taktiği reddediyor. Mircilerin kanaatine göre devrimci süreç kesintisiz olmalı, işçi sınıfının “kent ve kır yoksulları” ile müttefik olmasını sağlamalı. Örgüt burjuva devlet aygıtını şiddet yoluyla yok etmeyi ama buna paralel olarak emperyalizmin saldırısına karşı onu korumayı gerekli görüyor. MIR kendisini Leninist ölçütlere göre inşa ediyor. Demokratik merkezciliği esas alıyor ve kendisini hem Şili halkının hem de Latin Amerika devriminin hizmetinde olan “devrimci bir öncü” kabul ediyor. Bu noktada net bir enternasyonalist ve Latin Amerikacı vizyon geliştiriyor. İlk kongrede kabul edilen “Başkaldırı Yoluyla İktidarın Fethine Doğru” isimli belgede silâhlı mücadelenin ve uzun soluklu halk savaşının devrimci hareketin meşru aracı olduğu iddia ediliyor. “Politik askerî tezler” ise sonrasında ülke genelinde yürütülen tartışmalarda belirleniyor.

Üçüncü Kongre (1967) ile birlikte Concepción kentindeki öğrenciler arasından gelen yeni kuşak liderliği ele geçiriyor. Bu kuşağın başını parlak bir tıp öğrencisi (ve eski bir Sosyalist Parti militanı) olan Miguel Enríquez çekiyor. Ona kardeşi Edgar ve Bautista van Schouwen, Sergio Pérez, Ricardo Ruz eşlik ediyor. Bu militan gençler (1969’da ihraç edilen) eski sendika liderleri ve (aralarında tarihçi Luis Vitale, sonrasında Sosyalist Parti’ye geri dönen sendika lideri Humberto Valenzuela ve Oscar Weiss’ın bulunduğu) Troçkist muhalefetin içinden çıkıyor. Bu kesim partinin geliştirilmesi sorumluluğunu üstleniyorlar. MIR kendisini Castrocu-Guevarist strateji çizgisine çekiyor: çarpıcı eylemler yapılıyor, bankalardaki paralar “kamulaştırılıyor”, militanlar yeraltına çekiliyor. 1970’te Salvador Allende’nin seçilmesi ve (cumhurbaşkanının affı sayesinde) legaliteye dönülmesi ile birlikte MIR birkaç bin militana sahip olsa da meclis dışı devrimci solun en önemli örgütlerinden biri hâline geliyor. Ama halk üzerinde, en azından en politik kesimlerinde önemli bir etkiye sahip olamıyor. Halkın Birliği hükümeti döneminde Komünist Parti ve Sosyalist Parti etrafında bir sol koalisyon kuruluyor. MIR bu dönemi “devrim öncesi” dönem olarak değerlendiriyor. Ama Allendeciler “Şili’ye Özgü Sosyalizm Yolu”na bağlı kalıyorlar. Kurumsal siyaset yürütüyorlar, silâha başvurmuyorlar, anayasaya ve orduya saygı gösteriyorlar. Bu nedenle MIR Allendecileri hayal görmekle eleştiriyor. Hükümet demokratik, halkçı ve anti-emperyalist bir yapı olarak görülüyor ama onun “işçi ve küçük burjuva reformizmi”nin hâkimiyeti altında olduğu söyleniyor. Gene de MIR hükümetin bugün bile radikal kaçan en ileri adımlarına maddi ve eleştirel destek sunuyor: ABD’nin elinde olan bakır madenlerinin, bankacılık sisteminin yüzde doksanının ve bir dizi “tekelci” şirketin millileştirilmesi, tarım reformunun kökleştirilmesi, ücret tabanında ciddi artışlar, anti-emperyalist dış politika yürütülmesi vb.

Örgüt Halkın Birliği’ndeki “kopuşçu” grupları (özellikle Sosyalist Parti’nin sol kanadını ve Hristiyan Solu’nu) radikalleştirmeye çalışıyor. Sonrasında silâhlı faaliyetlerini askıya alıyor, hatta bir kısmını (kişisel güvenlik hizmeti olan “cumhurbaşkanının dostları grubu” GAP’nin kurulması ile birlikte) Allende’nin güvenlik hizmetlerine veriyor. Şili halkının ve dünya solunun kolektif hafızasına damgasına vuran o bin gün boyunca[4] MIR hiyerarşisini epey güçlendiriyor, politik askerî gruplar etrafında toplanıp kompartımanlara ayrılıyor, sınıf mücadelesinin gerçek dinamiği ile daha fazla gerilim içerisine giriyor. Süreçte (1972’de uç veren) “cordones industriales” [volan kayışları] türünden halk iktidarına ait nispeten daha yatay formlar ortaya çıkıyor. Katı parti organı ile halk hareketi içerisindeki gündelik militanlık faaliyeti arasındaki çatışmayı yaşayan birçok militan ve sempatizan söz konusu olguyu partinin gelişimi ve 1972’den MIR’in tartıştığı işçi-köylü-öğrencilerden oluşan “komünal komuta merkezleri”nin oluşumu önünde önemli bir engel olarak görüyor.[5] Gene de 1972 yılı itibarıyla on ilâ on beş bin militanı bulunan hareket “ara cepheler” ve “kitlesel çalışmalar” üzerinden halk hareketinin on binlerce aktif üyesini etkilemeyi başarıyor. Üstelik bu başarı, Sosyalist Parti’nin, Komünist Parti’nin ve Hristiyan Demokratların örgütledikleri işçi hareketine ait nispeten daha fazla yapılandırılıp merkezîleştirilmiş sektörlerine girmenin oldukça güç olduğu koşullarda elde ediliyor. Örgüt kent yoksulları (pobladores), öğrenciler hatta (Cautín gibi yerlerdeki) köylüler arasında örgütleniyor. “Aşağıdan örgütlenme”, “devrimci bir anahtar” sunma ve kurumsal siyaset alanındaki tavizlere itiraz etme gibi imkânlar örgütün yolunu açıyor.

11 Eylül 1973 darbesinden sonra MIR büyük bir cesaret, yüreklilik ve ahlakî güçle direnişe geçtiğini ilân ediyor. MIR üyeleri “asla iltica talebinde bulunmuyor.” Sivil-askerî diktatörlüğün acımasızlığı ve zorbalığı ile yüzleşen bu militanlar o hayli zor koşullarda “uzun soluklu halk savaşı” stratejilerini uygulamaya sokmaya çalışıyorlar ve zalime karşı meşru silâhlı ayaklanma hakkını çıkartıyorlar.[6] Ekim 1974’te Miguel Enríquez’in, Ekim 1975’te Malloco’da yeraltı liderlerinin katledilmesi sonrası örgüt ciddi bir baskı görüyor, militanlar dağılıyor, sürgün ve yeniden örgütlenme süreci oldukça acılı geçiyor, süreç içerisinde hareket zayıflıyor. 1977-78’de başlayan “Geri Dönüş Operasyonu”nun ilk fitilini yakan, muhtemelen yeni genel sekreter Andrés Pascal Allende. Bu hamlenin amacı, önemli bir kısmı Küba’da eğitim gören genç devrimciler olan yurtdışındaki militanları ülkeye getirmek, güneydeki Netume (1981) gibi yerlerde politik askerî direnişi, hatta gerilla çalışmalarını örgütlemek. Ama yurtdışındaki liderler güçler dengesinin mevcut hâlini ölçemiyorlar, cuntanın iktidarını küçümseyip kendi güçlerini abartıyorlar. Sahada çalışan kadrolara danışmıyorlar ve halk sınıfları içerisinde süren yeniden örgütlenme sürecinin dinamiklerini anlamaya çalışmıyorlar. O karanlık yılların insanî maliyeti korkunç oluyor. Söz konusu yönelimin politik sonuçları hayatta kalan eski militanlarla bugün örgütle ilgili çalışma kaleme alan tarihçiler arasında süren tartışmanın konusu olmaya hâlâ devam ediyor.

1985-87 yıllarında örgüt parçalanıp dağılıyor. Örgüt kendisini dönemsel değişimlere uyarlamada güçlükler yaşıyor (bu dönemde ülkede elitler arasında demokrasiye geçiş tartışmaları sürüyor, uluslararası düzeyde ise “sosyalizmler”in yenilgisine, Sandinist deneyiminin sonuna ve neoliberalizmin küresel hegemonyasına tanık olunuyor.). Örgüt içi bir dizi çelişki, insanî kayıplar meselesi, örgütsel demokrasi eksikliği, karar alma süreçlerine katılımda yaşanan sıkıntılar ve (sokakta katledilen, işkencehanelerde kaybedilen 600’den fazla militanıyla) örgütün tanık olduğu devlet terörizminin travmatik boyutu üst üste biniyor ve söz konusu yarık büyüyüp organik bir krize dönüşüyor. Mevcut durumda hareket muhtelif eğilimler üzerinden bölünüyor (A. Pascal Allende’nin “Tarihî MIR”i, N. Gutiérrez’in “Politik MIR”i ve “Nacho” Aguilo’nun “Askerî MIR”i). Dağılma 1987’de yukarıdan aşağı doğru, ulusal kongre toplamadan gerçekleşiyor.

Bugünlerde ülkede dağınık ve biraz alacalı bulacalı da olsa geniş bir “Mirci kültürü” var. Bu kültür bir dizi küçük kolektifi ve kendisini MIR’in devrimci mirası ile tanımlayan antikapitalist örgütü ve onun (Guevarist solunkine benzer) kızıl-siyah bayrağını içeriyor. Kimileri örgütün devamcısı olduğunu iddia ediyor. Özellikle Demetrio Hernández ve Mónica Quilodrán’ın bulunduğu MIR[7] bunun bir örneği. Ama genel manada hareketin gerçek halk hareketi içerisinde nüfuzu çok az. Diğer yandan günümüze ait “yeni” sola mensup kimi yapılar bu devrimci mirasa eleştirel ve uzak olmasına karşın örgütle akrabalık ilişkisi kuruyorlar (Otonomcu Sol veya Liberter Sol buna örnek). Ortanın soluna mensup eski (belki de gelecekteki) cumhurbaşkanı adayı Marco Enríquez-Ominami’nin babasının ismine atfen medyada öne çıkmasına değinmeye bile gerek yok.

Kontrol, denetim bilmeyen kırk yıllık neoliberal kapitalizm ve sosyal liberallerin (1990-2010 arası dönemde kurulan Concertación hükümetlerinin) yarattığı coşkunun yönettiği yirmi yıllık kısmî demokratikleşmenin ardından toplumsal mücadeleler “gelişmiş”, modern ve “istikrarlı” Şili mitinin altını oydu. 2011’deki büyük öğrenci hareketlerinin Pinochet’nin eğitim alanındaki kalıntılarını temizlemeye çalışması, 1980’nin otoriter anayasanın yürürlükten kaldırılması için Kurucu Meclis lehine dillendirilen talepler, işçi mücadelelerinin hayaletinin geri dönüşü, (limanlarda, madenlerde, çağrı merkezlerinde, ormancılık sektöründe vb.) işçi hareketinin ve güvencesizler hareketinin yükselişi, bakır madenlerinin yeniden millileştirilmesi fikrinin tekrar dillendirilmesi yeni bir dönemin kapı araladığını gösteriyor. Sosyalist Michelle Bachelet’nin ikinci kez kurduğu hükümetin mevcut meşruiyet krizi ile Komünist Parti’nin sonuçta neoliberal sistemin işleyişini devam ettiren bir reform programı temelinde kurulan “Nueva Mayoria” [Yeni Çoğunluk] koalisyonunun yeni yönetimine katılması Şili’de antikapitalist perspektifin yeniden oluşturulması ve solun bağımsız bir biçimde yeniden örgütlenmesi için gerekli alanı açıyor.

Miguel Enríquez’in Santa Fe Caddesi’ndeki o son kavgasında yanında olan yoldaşı Carmen Castillo’nun 2014 yılında söylediği de bu.[8] Şilili sinema yönetmenine göre, devrimci dava adına diktatörlüğün darbelerine maruz kalanların mücadeleleri hâlâ yaşıyor ve geleceğimiz hakkında düşünürken tutunmamız gereken kızıl ipi örüyor. “Miguel Enríquez’e sadakat politik hayatlarımızda hâlihazırda varlığını koruyor. Miguel ve MIR’den çıkartılan dersleri aklımızda tutarak tüm zihin açıklıkları ve mizahî yaklaşımları ile devrimcilerin şüpheyle yüklü oldukları, kesinliklerden veya inançtan mahrum kaldıkları, yüzyıla ait belirsizlikler üzerine bahse tutuştukları koşullarda, müzakere dahi edilemez bir değer olarak cesareti yükseltip göreceli kesinliklerin hizmetine mutlak bir enerji akıtarak yeni antikapitalist mücadele biçimleri icat edelim.”[9]

Franck Gaudichaud

Kaynak

Dipnotlar

[1] Santiago’da Miguel Enríquez Vakfı’nın örgütlediği seminer ve Guevarist Sol’un örgütlediği forum. Ayrıca ülkenin güneyindeki Concepción Üniversitesi’nde gerçekleştirilen, Resumen gazetesinin şekillendirdiği, öğrenci federasyonu ile Bautista Van Schouwen Mutualist Derneği’nin örgütlediği halka açık etkinlik.

[2] “UDI Asks the Controller’s Office to Review the Dibam’s Permission for a MIR Seminar in the Fine Arts Museum,” El Mercurio, 12 Ağustos 2015.

[3] Franck Gaudichaud, Chile: 1970-1973. A Thousand Days that Shook the World (Rennes: Presses Universitaires de Rennes, 2013; Peter Winn, The Chilean Revolution. (Santiago: LOM Ediciones, 2013).

[4] Franck Gaudichaud, Popular Power and Cordones Industriales: Testimonies from the Chilean Urban Popular Movement (1970-1973) (Santigo: LOM Ediciones, 2013); Ayrıca bkz.: Jan Malewski’nin Gaudichaud ile mülâkatı, “1970-1973: Dialectic of Chilean Popular Power.”

[5] Julio Pinto, “And History Makes Them Right? The MIR in the Dictatorship, 1973-1981,” Their Revolution Against Our Revolution: Lefts and Rights in the Chile of Pinochet (1973-1981) içinde, ed. Verónica Valdivia O. de Z., Rolando Álvarez ve Julio Pinto (Santiago: LOM Ediciones, 2006).

[6] www.mir-chile.cl.

[7] Şu filme bakınız: Calle Santa Fé, Chile-France; Les Films d’Ici / Les Films de la Passerelle / INA / Parox et Love Stream productions, 2007 (Şili’de dağıtan: Le Monde Diplomatique / “Aun creemos en los sueños” Publishing House).

[8] Carmen Castillo, “The Past Encounters the Present.” Le Monde Diplomatique –Chile, Ekim 2014.