17.06.2016

Thomas C. Mountain: Eritre’de Sosyalizmin İnşası Mücadelesinin 25 Yılı; Yolsuzluk Kanserine Karşı Savaş

6 milyon nüfuslu, Afrika’nın Küba’sı olarak adlandırılan Kızıl Deniz’in yanındaki Eritre bütün eski parasını yeni banknotlarla değiştiriyor ve para ekonomisinden uzaklaşıyor. “Eğer kara borsanın bir üyesi olarak işinizi yapmak için nakit kullanıyorsanız ve yatağınızın altına sıkıştırılmış milyonlarca Nakfa’nız varsa bunu açıklamak zorunda kalacaksınız.” Bu hem iç hem de dış para manipülatörleri için kötü bir haber.

“Eritre’de para değişimi karaborsanın büyük oranda durmasına neden oldu. Bu adım uzun zamandır karaborsadan muzdarip olan halkın % 95 gibi büyük bir oranla desteğini aldı.

Bu sene 24 Mayıs, Afrika tarzı kepleriyle Eritreli isyancı askerlerin oluşturduğu ayak takımının, ele geçirdikleri Etiyopya tanklarını Eritre’nin başkenti Asmara’da sürmelerinin ve modern “sosyalist” Eritre ülkesinin doğumunu gerçekleştirmelerinin 25. yılıdır.

“Bağımsızlık için silahlı mücadele”, yani doğuş süreci 30 yıl sürdü. Pan Afrikancıların söylediği gibi ülkeyi “bilimsel sosyalizm” temelinde inşa etmek için yürütülen modern savaş hala devam etmektedir.

Eritre halkının hala zor bir yaşam sürdürdüğü koşullarda, sosyalist toplumun gelişiminde temel ve çok desteklenen, “para değişimi” olarak bilinen adım olarak, değiştirilmek üzere eski paranın toplanması atıldı. Sosyalizmin bu aşamasında Eritre hala, sadece bir azınlığın yararlandığı para temelli bir toplum niteliğindedir. Bu nedenle paranın değiştirilmesi bir üçüncü dünya ülkesinin gelişiminde gerçekten büyük bir iş anlamına gelmektedir.

Şimdi eğer, kara borsanın bir üyesi olarak işinizi yapmak için nakit kullanıyorsanız ve yatağınız altına sıkıştırılmış milyonlarca Nakfa’nız varsa bunu açıklamak zorunda kalacaksınız.

Başkent Asmara’nın en iyi bölgelerindeki villalar yakın zamana kadar 50 Milyon Nakfa’ya kadar satılıyordu.

“Nakit kullanımından uzaklaşmanın en makul yolu mobil telefon ödeme sistemidir.”

Böylesine zor zamanların geçtiği bir ülkede kim 50 milyon Nakfa’nın yasalara uygun bir şekilde kazanıldığını açıklayabilir.

Özellikle hesaplarından ayda 5.000 Nakfa çekebilen ortalama vatandaşları düşündüğümüzde uzun zamandır sıkıntıda olan Eritre halkının % 95’nin desteğini alan muazzam ölçüdeki bu büyük adım, yani “para değişimi”, kara borsa işlerinin çoğunun durmasına yol açmış durumda. Eritrelilerin büyük bölümü ayda sadece 5.000 Nakfa kazanmayı hayal edebilmektedir, bu nedenle sadece göreceli olarak olumlu konumda bulunanlar bundan rahatsızlık duymaktadır.

Sosyalist bir ülkede zorunluluk her zaman nakit temelli ekonomiden uzaklaşmak ve öncelikle, en azından Eritre’de, birkaç bin Nakfa’nın üzerindeki büyük ödemelerde çek kullanmaktır. Nakit kullanımından uzaklaşmanın en makul yolu şu an Sudan ve artan bir şekilde Kenya’da olduğu gibi mobil telefon ödeme sistemidir ve büyük olasılıkla getirilecek olan da budur.

Para değişimi esas olarak Etiyopya ve Cibuti’de üstlenen, ülke dışına çıkartılması yasadışı olan Eritre parasını alarak ekonominin dengesini bozmak isteyen Eritre’nin düşmanlarının büyük bir oyununu da bozguna uğratmıştır. 2015’te durum o kadar kötüye gitmiştir ki sadece 10 ve 20 Nkf’lik banknotlar, o da sınırlı bir şekilde, bankalardan elde edilebilir hale gelmiştir.

Yasadışı bir şekilde yabancı para haydutlarının elinde tutulan yüz milyonlarca dolarlık Eritre Nkf’si, uygulanmasından birkaç hafta öncesine kadar gizli tutulan para değişimi bildirimi sonucunda, neredeyse bir gecede temizlenmiş oldu.

“Bundan rahatsızlık duyanlar sadece göreceli olarak iyi olanlardır.”

Para değişiminden önce bankalara sadece 1 milyon Nkf yatırılması düzenbazların ellerinde çantalarla ortada kalmasına neden oldu. Son dakika telaşlarıyla yasadışı bir şekilde elde ettikleri paraları bankalara yatırmaya çalışanlar ellerinde çantalarla banka önlerinde ümitsiz iş insanları kuyrukları oluşturdular.

Ortalıkta dolaşan bol miktarda nakitin ortadan kalkmasıyla doların karaborsa fiyatı hızla benim 15 yıl önce Eritre’ye geldiğim zamandaki değerlere düştü.

Nakit sıkıntısı temel ihtiyaçların fiyatlarının düşmesine yol açtı. Bir zamanlar kilosu 60 Nkf’ye satılan domatesin fiyatı şimdi 10-20 Nkf arasında değişmektedir. 2.000 Nkf’ye kadar yükselen keçilerin fiyatı şimdi 800 Nkf civarında. Buğdayın kilosu 10 Nkf’ye inerken darınınki bundan da düşüktür (ve bu Etiyopya’daki komşularımız açlık geçerken yaşanmakta).

Şüphesiz bunların hiçbiri acıları öğrenmeden yaşanmamakta ve bankalar da gün be gün bu duruma adapte olmaktadırlar. Bankalardaki hiç kimse halka genel olarak açıklanmadan önce “para değişimi” olacağını bilmiyordu ve bu nedenle plan yapmak için zaman yoktu.

Hesaplar arasındaki transferler para trafiğini engellemek için sınırlandırılmak zorundaydı. Çekleri reddetmeyi suç kılan yasalar şimdi kabul edilmiş durumda.

“Yasadışı bir şekilde yabancı para haydutlarının elinde tutulan yüz milyonlarca dolarlık Eritre Nkf’si neredeyse bir gecede temizlenmiş oldu.”

Kira kontrolü, bütün kiralar doğrudan maliklerin banka hesaplarına ödenmek suretiyle dondurularak ve yerel hükümetlerce kayıt altına alınarak tamamen uygulanmaktadır. Bütün tahliyeler en azından iki yıl için durdurulmuş durumdadır.

Ülkede aylık sadece yüzlerle ifade edilmesi gereken ama binlerce Nkf’ye ulaşan yasadışı ani kira artışlarının kontrol altına alınması amacıyla, büyüklük ve lokasyona göre belirlenen tek tip kiralar için yeni düzenlemeler uygulamaya sokulmuştur.

Başkentteki yüksek tabaka semtleri, aylık 40.000 Nkf’lik, kara borsa parası ile ödenen kiraları görmüştü, fakat artık bunlara rastlanmamaktadır. Birçok düzenbaz Eritreli zenginliklerinin nereden geldiği sorusunu yanıtlamaya başlamış olup şimdi bunları kaybetmeyle yüz yüzedirler.

Bir sonraki adımın ne olacağını görmek için beklememiz gerekiyor. Fakat merkezi, halkçı, sosyalist temelli, Afrika’nın ve üçüncü dünyanın geri kalanının en büyük kanseri olan yolsuzluktan azade bir ekonominin inşası mücadelesinde temel bir adım atılmıştır.

Bu, uluslararası toplulukta “sosyalist” adını kullananların, Küba’da özel mülkiyette yaşanan gevşemede olduğu gibi, yakından takip etmesi gereken bir durumdur.

“Bütün tahliyeler en azından iki yıl için durdurulmuş durumdadır.”

Sosyalizmin inşası demek en yoksulların, en çok ihtiyacı olanların öncelikle dikkate alınmasıdır. Şehirlerde yaşayan bir çok kişi duş almak için su azlığından şikayet ederken hala ellerini yıkamak için su bulma mücadelesi veren Eritreliler bulunmaktadır.

Sosyalizm herkes için ücretsiz sağlık bakımı demektir. Sosyalizm herkes için ücretsiz eğitimdir. Sosyalizm sosyal eşitlik, gerçek demokrasidir (sözlükteki anlamıyla) veya en azından bunların yolunda yürümektir.

Liderliği bu kelimeyi kullanmasa da Eritre “sosyalist” bir ülkedir. 25 yıllık mücadele “Zengin Eritrelilerin olmadığı zengin bir Eritre”de “sosyalizm” için verildi.

Bugünlerde bütün “sosyalizm” konuşmalarında Eritre gezegendeki sadece üç sosyalist ülkeden biri olarak görülmektedir ve her üçünde de yaşam mücadele olarak devam etmektedir.